रौशनी.. ५

'>>साली दुनिया गेली बाझवत!' असा विचार करून आज मी तिच्यासोबत व्हिस्की पिणार होतो, तिच्या हातची बिर्याणी खाणार होतो आणि मला ती तिच्या पूर्वायुष्याबद्दल सगळं सांगणार होती!<<


मी पुन्हा एकदा रौशनीची माडी चढत होतो. पुन्हा तसंच त्या चाळीतून दोन्ही बाजूंनी उभ्या असलेल्या रांडांमधून वाट काढत चोरट्यासारखा रौशनीच्या खोलीकडे चाललो होतो. रौशनीची खोली मात्र नेहमीप्रमाणे स्वच्छ आणि प्रसन्न, आणि तीच ती समोर कोचावर बसलेली प्रसन्न रौशनी!

हसतमुखाने तिने पुन्हा माझं स्वागत केलं. नाहीतरी मी आज ठरवलेलंच होतं, आज साला हिच्याकडे बैठकच मारायची. नाहीतरी हिने मला दहा वेळा आग्रहाने जेवायला बोलावलंच आहे ते आज हिच्याकडून जेवूनच जायचं! साला काय होईल ते होईल!

रौशनीने स्वत:हून माझा पेग भरला, माझ्या ग्लासात सोडा ओतला, सोबत खारे काजू ठेवले! आतल्या खोलीतून बिर्याणीचा घमघमाट सुटला होता. फॉकलंड रोडच्या आमच्या जाफरभाईकडच्या बिर्याणीसारखाच! :)

"शरमाना नही तात्या, आज आप हमारे मेहमान है!"

आपण तर साला रौशनीच्या जवळजवळ प्रेमातच पडल्यात जमा होतो!

"और सुनाओ तात्या. कसं चाललं आहे? आमच्या कृष्णाचं कुठे काही जमतंय का?"

रौशनीने आता माझ्याशी दिलखुलास बोलायला सुरवात केली. वर्षानुवर्षाची ओळख असल्यासारखी!

आमचं जुजबी बोलणं झालं. कृष्णाच्या कामाचं मी पाहतो आहे, पण अजून कुठे काही जमत नाहीये. एकदोन लोकांशी त्याच्या नौकरीबद्दल बोलून ठेवलं आहे, बघू!' अशी तिला थाप मारली!

रौशनीने आपलाही पेग भरला होता.

मी पुन्हा 'एखाद पेग मारून, थोडं जेवून तिथून चालू पडावं' या विचाराप्रत आलो होतो. पण रौशनी मात्र आता गप्पा मारायच्या मूडमध्ये दिसत होती!

"आपको पता है तात्या?, अमिता कृष्णाकरता लहानपणी 'धीरे से आजा री अखियन मे' ही लोरी फार छान गायची! मीच शिकवलं होतं अमिताला थोडंफार गायला. मैने बचपनमे थोडाबहुत गाना सिखा था!"

'लेकर सुहाने सपनो की कलिया
आके बसा दे पलको की गलिया
पलको की छोटीसी गलियन मे
निंदिया आजा री आ जा'

क्या बात है! रौशनीने या चार ओळी इतक्या सुंदर गुणगुणून दाखवल्या! कालपरवा आतमध्ये माझ्याकडे पाहात खिदळत, बाहेर घुटमळत असलेल्या रांडांना 'मादरचोद' ही कचकचीत शिवी देणारी हीच का ती रौशनी?? मनुष्य आणि मनुष्यस्वभाव हे इतकं अजब रसायन असू शकतं?

"तात्या, मी मुळची ग्वाल्हेरची. चांगल्या खात्यापित्या घरातली. संस्कार, परंपरा मानणारं घर होतं माझं! आमचा थोडाफार जमीनजुमला होता, घर माणसांनी, सोन्याचांदीनी भरलेलं होतं. कोई भी चीज की हमे कमी नही थी! आम्ही त्या काळातले मोठे सराफ होतो ग्वाल्हेरातले. बडे खानदानी लोग थे हम! मेरे पिताजी और उनके सब भाई और उनके परिवारवाले, हम सब साथ मै रेहेते थे. आजही ते घर ग्वाल्हेरात आहे, मतलब...असेल!"

रौशनी बोलत होती, मी ऐकत होतो!

"माझे वडील म्हणजे ग्वल्हेरातली एकदम जबरदस्त आसामी! त्यांना गाण्याची अतिशय आवड! गावातच असलेल्या एका गायनमास्तरांकडे मी गाणं शिकत होते. मलाही देवदयेने ती कला थोडीफार आत्मसात होऊ लागली. तात्या, आप ख्यालगायकी जानते है? कभी सुनी है आपने?"

रौशनी हा प्रश्न ज्याचे मानसगुरू साक्षात भीमसेनजी आहेत अश्या माणसला विचारत होती! :)

"हां, जानता हू थोडीबहुत! ये कोने मे रखा हुआ तानपुरा आपका है? कभी वक्त मिला तो जरूर सुनेंगे आपका गाना! क्या सुनाएगी आप? ग्वलियर, आग्रा, जयपूर, या किराना? वैसे तो आप ग्वालियरमे पलीबढी है, ग्वालियर का ख्याल गाती हो? आपके गुरुजी किनके शागीर्द थे?"

माझे एकदम एवढे प्रश्न ऐकून रौशनी अंमळ चकीतच झाली!

"बहोत अच्छे! आपने तो बडे बुजूर्गोका गाना काफी सुना हुवा लगता है. मी आपल्याला काय ऐकवणार तात्या? फिर भी कभी फुरसद मिलेगी तो जरूर गाऊंगी आपके लिये. और कुछ नही, लेकिन लोग समझेंगे की रौशनीने आजकल कोठा शुरू किया है!" :)

असं म्हणून रौशनी मिश्कील हसली! खरंच प्रत्येक माणसाला स्वत:ला किती एक्स्प्रेस करावंसं वाटतं! रौशनी भरभरून बोलत होती. फोरासरोडच्या त्या माहोल मध्ये, या पद्धतीचा संवाद खरंच कित्येक वर्षात तिने कधी कुणाशी साधलेला दिसत नव्हता! तहानलेल्याला पाणी मिळवं अश्या समधानी मुद्रेने ती माझ्याशी आपुलकीने बोलत होती, गप्पा मारत होती! रंडीबाजारातील मावश्यांनाही मन असतं, तीही माणसंच असतात, हे मला कुठेतरी जाणवत होतं!

रौशनीकडे बसलो असताना मध्येच एकदम मी भानावर यायचो. माझा माहोल, माझा पांढरपेशी सुसंस्कृत समाज मध्येच मला, मी कुठे बसलो आहे, का बसलो आहे, हे प्रश्न विचारायचा, त्यांची जाणीव करून द्यायचा! पण मी आज रौशनीला बोलू देणार होतो, तिचं सगळं म्हणणं ऐकून घेणार होतो. आणि मी का भीड बाळगू माझ्या सुसंस्कृत पांढरपेशी समाजाची? माझ्यासमोर बसलेली बयाही माझी लेखी सुसंस्कृतच होती!

तिला खूप खूप बोलायचं होतं माझ्याशी. ती बोलतही होती. आपलं म्हणणं कुणीतरी ऐकून घेतंय याचंच तिला खूप समाधान वाटत असणार! नाहीतर फोरासरोडवरच्या त्या रंडीबाजारातल्या मावशीशी एरवी कोण गप्पा मारणार? कोण एकून घेणार तिच्या कथा, व्यथा? मी आपला तिला बरा सापडलो होतो गप्पा मारायला. हा खूप सेन्सिबल माणूस आहे, सभ्य माणूस आहे, सुसंस्कृत माणूस आहे असा कुठेतरी तिला विश्वास वाटत असणार माझ्याबद्दल! फक्त पैशांची आणि वासनेची भाषा समजणार्‍या त्या वस्तीत तिला या भाषेव्यतिरिक्त इतरही भाषा बोलायची होती आणि त्याकरताच तिने मला अचूक हेरला होता, मन्सूरमार्फत बोलावून माझ्याशी मुद्दाम ओळख करून घेतली होती, पोटच्या पोराप्रमाणे प्रेम असलेल्या कृष्णाला माझ्या हाती सोपवू पाहात होती!

आणि खरं सांगायचं तर मलाही तिच्या व्यक्तिमत्वाने भुरळ घातली होती. आमची वेव्हलेन्थ जुळली होती, जुळत होती!

"मै तो मेरे पिताजी की जान थी. खूप जीव होता त्यांचा माझ्यावर! तुम्हाला एक गंमत सांगू तात्या, लहानपणी मी खूप म्हणजे खूपच खुबसूरत होते. मी इतकी लख्ख गोरीगुलाबी होते की माझे वडील कौतुकाने माझ्याकडे पाहून म्हणायचे, 'मेरी बेटी, मानो सूरज की रौशनी है, उसकी सुबहकी सुनहरी किरने है!' तेव्हापासूनच माझं रौशनी हे नांव पडलं तात्या!" :)

असं म्हणून रौशनी प्रसन्नपणे हसली. सुरेख दंतपंक्ति, सुरेख जिवणी! मला रौशनीच्या बोलण्यात जराही अतिशोयोक्ती वाटत नव्हती! कारण माझ्यासमोर बसलेली रौशनी पन्नाशीतही तशीच गोरीपान होती, सुरेख होती!

रौशनीकडची माझी मैफल आता रंगली होती. बाहेरचा माहोल तोच होता. त्याच त्या धंद्याला उभ्या असलेल्या मुली, गिर्‍हाईकंची वर्दळ, नेहमीच्या शिव्या, ओव्या, तेच ते सगळं नेहमीचं. रौशनी माझ्याशी बोलताना मध्येच सांधा बदलून इतर कुणाशी तरी बोलत असे आणि लगेच माझ्याशी बोलणं सुरू ठेवत असे.

"तात्या, ग्वाल्हेरात आमच्या घरी, दुकानी रामनाथजी नांवाचा एक कारिगर यायचा. उसको हिरोंकी बडी अच्छी पेहेचान थी. तो हिर्‍यांना पैलू पाडायचं काम करत असे. दहा-पंधरा दिवसातनं एकदा तरी त्याची ग्वाल्हेरात चक्कर असायची. घरी येऊन वडिलांशी, घरातल्यांशी खूप गप्पा मारायचा. मला खूप आवडायचा तो!"

तेवढ्यात हातात बिर्याणीचं ताट घेऊन कृष्णा आणि त्याच्यासोबत एक नऊ-दहा वर्षांची छानशी गोड, नक्षिदार परकरपोलकं घातलेली, चेहेर्‍यावर मिश्किल, निष्पाप भाव असलेली एक मुलगी, आतल्या खोलीतून बाहेर आली!

"तात्या, यह नीलम है! मेरी बेटी!"

???

रौशनीला मुलगी आहे? या गोड मुलीचं हिनं पुढे काय करायचं ठरवलं आहे? कुणाची मुलगी ही? त्या रामनाथजीची की काय? आणि ग्वाल्हेरातल्या इतक्या संपन्न, खानदानी घरातील ही रौशनी इथे मुंबईच्या फोरासरोडवर कशी काय पोहोचली? अशी कशी काय अवस्था झाली हिची?

पुन्हा एकदा सगळे प्रश्न!

मंडळी खरंच सांगतो, त्या गोड मुलीकडे पाहून, रौशनीकडे पाहून मला अगदी प्रथमच खूप वाईट वाटलं, भडभडून आलं! आणि तो भाबड्या चेहेर्‍याचा कृष्णा आणि त्याच्या डोळ्यातून माझ्याकडे पाहणारी, मी कधीही न पाहिलेली ती अमिता! छ्या, आपण तर साला सुन्नच होऊन गेलो!

"लिजीये तात्यासाब. बिर्याणी खा. हमारे गरीबखाने का दानापानी स्वीकार करे!"

असं म्हणून रौशनी स्वत: उठून मला बिर्याणी वाढू लागली!

ती गोड मुलगी, थोड्याश्या उत्सुकतेने, थोड्याश्या आश्चर्याने माझ्याकडे पाहात तिथेच उभी होती. मला उठून त्या मुलीला जवळ घ्यावसं वाटलं, क्षणभर तिचे लाड करावेसे वाटले. काहीही झालं तरी आमच्या रौशनीची मुलगी होती ती! माझ्या मैत्रिणीची मुलगी होती ती!

पण ते मगासचे प्रश्न? त्यांची उत्तरं मला कधी मिळणार होती?

क्रमश:

-- तात्या अभ्यंकर.