मधुशाला भाग २

मधुशाला भाग २

कृपया येथे ऐका - http://www.youtube.com/watch?v=N_A29EVM_-c

बने पुजारी प्रेमी साकी, गंगाजल पावन हाला,
रहे फेरता अविरत गति से मधु के प्यालों की माला

बसंतशी मिळताजुळता सतारीचा सुंदर तुकडा..पूर्वी थाटाचे स्वर.. गंगाजलवरचा पंचम गंगाजलाइतकाच पवित्र, आरस्पानी..!

साकी झालेला पुजारी आणि गंगाजल पावन हाला.. हा प्रेमी, हा साकी, हा पुजारी.. मधुचे प्याले अविरत गतीने सतत भरते ठेवतो..रितेपणा माहीत नाही त्या प्याल्यांना..! 'अविरत गती..' ही खूप छान फ्रेज वापरली आहे बच्चनसाहेबांनी..

'और लिये जा, और पीये जा', इसी मंत्र का जाप करे'
मैं शिव की प्रतिमा बन बैठूं, मंदिर हो यह मधुशाला

लूट हा मधु दोन्ही हातांनी भरभरून. रिचव ते प्याल्यामागून प्याले.. हाच जणू काही मंत्र..

मै शिव की.. सारेगसा.. पुढे मंद्रातले 'नीध' जोडा पाहू सायलेन्ट.. किती छान छाया पडेल शुद्धकल्याणाची..! काय सात्विकता त्या शुद्धगंधाराची..! शिवाइतकीच सत्य आणि सुंदर..!

मैं शिव की प्रतिमा बन बैठूं, मंदिर हो यह मधुशाला..

वा..!

याच्यानंतरचे बासरीचे सूर अगदी खास.. बंगाली ढंगाचे.. इंटिरियर पश्चिम बंगालमधलं नदीकाठचं एखादं खेडं..नदीच्या बाजूनेच छान पायवाट गेलेली..बाकी सारं हिरवंगार.. हे जयदेवसाहेब कुठून काय आणतील याची कल्पना येत नाही..

आणि मग मास्टरपीस म्हणावी अशी रुबाई -

एक बरस में, एक बार ही जगती होली की ज्वाला,
एक बार ही लगती बाज़ी, जलती दीपों की माला,
दुनियावालों, किन्तु, किसी दिन आ मदिरालय में देखो,
दिन को होली, रात दिवाली, रोज़ मनाती मधुशाला

अरे येऊन तर बघा एकदा आमच्या मधुशालेत.. दिसभर इथे रंग खेळले जातात..आणि तीनसांजांना इथे दिव्यांची रोषणाई होते.. दिसभर आम्ही रंगून जातो पुरणपोळी आणि भांगेच्या नानाविध रंगात..आणि संध्याकाळी दिवाळीच्या फटाकेफराळाची मैफल जमवतो. वर्षातनं एकदा होळी किंवा दिवाळी हा संकुचितपणा इथे नाही..!

दिन को होली, रात दिवाली... निषाद..गंधार आणि 'गमग' संगती बेचैन करते आहे मला.. असं वाटतं की त्या 'गमग' नंतर एकदाची ती 'गमप..रेसा..' संगती घ्यावी आणि त्या गौडसारंगाला आपल्या मधुशालेत प्रवेश द्यावा..!

(वाचकांचा थोडा हिंदुस्थानी अभिजात संगीताचा अभ्यास असणं आवश्यक आहे.. अगदी 'इंडियन आयडॉल' होण्याइतपत नाही..पण थोडातरी आवश्यक आहे..;)

पुढे पुन्हा सुंदर सतार आणि बासरी.. गाडी थोडीशी नटाकडे वळते का हो? शुद्ध नट की सार नट ते काय आपल्याला कळत नाही..आम्ही पारंपारिक किराणावाले. अनवट जयपूरवाले नाही..पण थोडा तरी नट नक्की आहे..

अधरों पर हो कोई भी रस जिहवा पर लगती हाला,
भाजन हो कोई हाथों में लगता रक्खा है प्याला,
हर सूरत साकी की सूरत में परिवर्तित हो जाती,
आँखों के आगे हो कुछ भी, आँखों में है मधुशाला

अधर म्हणजे ओठ, आणि भाजन म्हणजे भांडं, बर्तन...:)

हर सूरत साकी की सूरत में परिवर्तित हो जाती,

इथे थोडा उत्तरांगातला हमीर आहे बरं का..

हर सूरत साकी की सूरत
विवाह करुनी मदन जाळिला..

काय जमतात का सूर..?! :)

गाणं कसंही शिकावं हो.. त्यावर प्रेम करत ते शिकत रहाणं महत्वाचं..!

प्रत्येक सूरत, प्रत्येक चेहरा त्या साकीसारखाच दिसू लागतो आणि मग डोळ्यासमोर काहीही असलं तरी डोळ्यात मात्र मधुशालाच असते..

आँखों के आगे हो कुछ भी, आँखों में है मधुशाला

काय लिहून गेलेत थोरले बच्चन..क्या बात है..!

सुमुखी तुम्हारा, सुन्दर मुख ही, मुझको कन्चन का प्याला
छलक रही है जिसमें माणिक रूप मधुर मादक हाला,
मैं ही साकी बनता, मैं ही पीने वाला बनता हूँ
जहाँ कहीं मिल बैठे हम तुम़ वहीं गयी हो मधुशाला

आता थोडा जयजयवंतीचा रंग दिसू लागतो बरं का..

तुझा चेहरा हाच जणू एक कांचनाचा प्याला ज्यात ती माणिकरुपी, लाल मदिरा..छलकते आहे..मग मीच साकी बनतो आणि पिणाराही मीच..

आणि मग जिथे आपण बसतो..चार सुखदु:खाच्या गोष्टी करतो..सुखदःख वाटतो...हमराज, हमसफर होतो..तिथेच मधुशाला अवतरते..

ठराविक जागेवर, ठराविक चार भिंती आणि छ्त असलेला गुत्ता अपेक्षितच नाही बच्चनसाहेबांना.. त्यांची मधुशाला खूप व्यापक आहे, विशाल आहे..!

दो दिन ही मधु मुझे पिलाकर ऊब उठी साकीबाला,
भरकर अब खिसका देती है वह मेरे आगे प्याला,
नाज़, अदा, अंदाजों से अब, हाय पिलाना दूर हुआ,
अब तो कर देती है केवल फ़र्ज़ - अदाई मधुशाला...

आता थोडी मारुबिहाग, थोडी नंदातली बासरी..

पण आता थोडी तक्रार आहे त्या साकीबालाबद्दल..ती तिचं केवळ कर्तव्य करते आहे अशी कुठेतरी नाराजी आहे..

'वह मेरे आगे प्याला..' नंदचा काय सुरेख रंग सांडला आहे इथे..!

'नाज', 'अदा'.. - किती सुरेल, मधुर आणि मोकळा तार षड्ज लावला आहे मन्नादंनी..'नाज़, अदा, अंदाजों से अब...' म्हणतानाच मन्नादांचा सुंदर अंदाज पाहा..

मी काही गाण्यातली कुठली विशारद वगैरेची पदवी घेतलेली नाही परंतु अंदाजाने गायचं नसतं तर गायकीत अंदाज असावा लागतो इतपत तरी आता कळायला लागलंय.. विंडियन आयडॉलच्या परिक्षेस बसायला आता हरकत नाही..! ;)

'हाए पिलाना दूर हुआ..' मधली 'गम'पम'रेसा' संगती केवळ विलक्षण..!

अब तो कर देती है केवल फ़र्ज़ - अदाई मधुशाला...

नुसतं कर्तव्य नकोय.. कुणीतरी प्रेमाने ती हाला आम्हाला परोसली पाहिजे.. नाहीतर मग ती मधुशाळाच नव्हे..

आता इथून थोडी अजून गहन होत जाते मधुशाला...मृत्यूची जाणीव असलेली, थोडी समारोपाची मधुशाला..स्वरही बदलतात..थोडे गंभीर होतात.. नट, मारुबिहाग, जयजयवंती, हमिराची अल्लडता रहात नाही..

पुन्हा पाहू केव्हातरी पुढल्या भागात..

-- तात्या अभ्यंकर.