August 30, 2010

बेहती हवा सा था वो..


बेहती हवा सा था वो...(येथे ऐका..)

३ इडियटस् चित्रपटातलं हे अप्रतिम गाणं. एका हरवलेल्या मित्राबद्दलचं हे मनोगत.. 

विशुद्ध, निरपेक्ष मैत्रीसारखं या दुनियेत दुसरं काही नाही. महाविद्यालयीन दिवसातली मैत्री.. सख्ख्या भावापेक्षाही अधिक जवळची..

कोण आहे हा मित्र? कोण आहे हा मनाला कायमची रुखरुख लावून गेलेला..? कोण आहे हा दोस्तीचा प्रसन्न शिडकावा करून गेलेला? कसा आहे तो? कसा होता तो?
मंद-मोकळ्या झुळुकेसारखा..वा-याची एक झुळूक. जी फक्त सुख आणि सुखच घालते आपल्या पदरात..! अगदी सहज कुठेही स्वच्छंदपणे हेलकावणा-या पतंगासारखा..! स्वत:च स्वत:ची वाट शोधणारा.. वेळप्रसंगी धडपडणारा पण सावरून पुन्हा आपल्याच मस्तीत मार्गक्रमणा करणारा..! आताचा क्षणच काय तो महत्वाचा, उद्याचं माहीत नाही असं म्हणून मस्त मजेत जगणारा..!

कहा से आया था वो?
छुके हमारे दिलको
कहा गया उसे ढुंडो..!


कुठून आला माहीत नाही... पण जीव लावून गेला.. आता शोधायला हवा त्याला..!
हास्य
तळपत्या उन्हातल्या एखाद्या शांत सावलीसारखा होता तो.. दूरदूरपर्यंत पसरलेल्या वैराण वाळवंटात एखादं गाव लागावं त्या गावासारखा आश्वासक होता तो..

आम्ही तसे थोडेसे कुपमंडूकच.. थोडेसे घाबरलेले, थोडेसे बावरलेले.. पण तो तसा नव्हता. तो वेळप्रसंगी गोते खायचा, पण आमच्या सारखा लहानश्या बावडीत नव्हे, तर नदीच्या अथांग पात्रात.. आणि गोते खाऊनदेखील पुन्हा प्रवाहाविरुद्ध पोहणारा..!

विंदांनी 'वेड्यापिश्या ढगांकडून वेडेपिसे आकार घ्यावे..' असं म्हटलंय.. तो अगदी तसाच होता.. आमचा होता तो.. अगदी खूप आमचा..! त्याला शोधायला हवा..!

मंडळी, खूप जीव लावणारं गाणं आहे हे.. अगदी हळवं करणारं...

आमिरखानचं, शरमन जोशीचं, मॅन्डी माधवनचं, बोमनचं... सा-यांचंच खूप खूप कौतुक करावसं वाटतं..

आणि अर्थातच.. राजू हिरानीचं..!

प्रिय राजू हिरानी, 

अरे 'हृषिदा' नावाचा एक खूप मोठा माणूस होऊन गेला, तू वावरतोस त्या चित्रसृष्टीत.. !
तुझ्याकडूनही फार अपेक्षा आहेत रे.. हृषिदांनी जसा आम्हाला निखळ आनंद दिला तसाच तू ही द्यावास इतकंच वाटतं रे..!

- तात्या अभ्यंकर.

August 28, 2010

ननदीके बचनवा..

I स्वरभास्कर पं भीमसेन जोशी प्रसन्न II

'ननदीके बचनवा..'

यमन रागातली ग्वाल्हेर परंपरेची ही सुरेख बंदिश येथे ऐका.. शशांक मक्तेदारने गायली आहे.

'छे बाई... या नणंदेचे बोल काही सहन होत नाहीत हो आता... काय करणार?, आमच्या खाष्ट सासूबाईंची लाडकी लेक ना! जळ्ळी मेली..! आईचे संस्कार अगदी पुरेपूर उतरलेत हो लेकीमध्ये. त्याच मेलीची फूस आहे हिला.!' हास्य

'आपण आपलं 'वन्स' वन्स' म्हणून कौतुक करायला जावं तर जास्तच शेफारते ही.. चारचौघात अगदी घालूनपाडून बोलण्याची एकही संधी सोडत नाही हो..!' हास्य

'पण काय करणार बाई.. इकडूनही तिला काही सांगणं होत नाही.. लाडकी बहीण ना? आपलंच नाणं खोटं त्याला काय करायचं..?' हास्य

मंडळी, ही तक्रार आहे, एक स्वगत आहे नव्यानवर्‍या सुनबाईंचं..

'ननदीके बचनवा सहे न जात
सोच सोच कछु ना जाए हमसो
उमग उमग असूवन बरसत नीर..'


किती सुरेख बंदिश आहे ही! आपल्या हिंदुस्थानी संगीतातली ग्वाल्हेर परंपरा.. आमच्या अन्तुबुवांची, गजाननबुवांची, मधुबुवांची, उल्हासकाकांची ग्वाल्हेर परंपरा..!

यमनसारखा प्रसन्न राग.. ही बंदिश म्हणजे यमनातली एक सुरेख रांगोळी!

आमच्या अन्तुबुवा जोशींची ही बंदिश.. तिथून त्यांचे चिरंजिव पं गजाननबुवा जोशी, गजाननबुवांकडून त्यांचे शिष्योत्तम पं उल्हास कशाळकर आणि तिथून उल्हासकाकांचा शिष्य शशांक मक्तेदार.. असा हा या बंदिशीचा प्रवास.. याला म्हणतात घराण्याची परपरा... अष्टांगप्रधान ग्वाल्हेर गायकीची परंपरा..! याला म्हणतात गुरुशिष्य परंपरा..!

त्रितालातली ही बंदिश.. तशी ऑड असलेली चवथ्या मात्रेपासूनची तिची उठवण..'सहे न जात..' ची गंधारावरची सुरेख सम..'उमग उमग असूवन बरसत नीर..' क्या बात है.. हे शब्द किती सुरेख पडलेत पाहा.. किती सुंदर बांधलेत पाहा..!

अंतराही अगदी तितकाच सुंदर..

'एक तो बैरन मोरी सास-ननदीया
दोरनिया, जठनिया रैनदिन
सब मिल हमसन जियरा मोरा डरावे
ननदिके बचनवा सहे न जात..'


'रात्रंदिवस सगळा सासूरवास आहे ओ अगदी.. जळ्ळ्या मेल्या मोरा जियरा अगदी डरावून टाकतात..!' हास्य

शशांकच कौतुक वाटतं मला..त्याने अगदी सुंदर गायली आहे ही बंदिश..तो सुरेल आहे, आलाप, लयकारी, तान, बोलतान.. नक्कीच चांगली आहे.. तो पं उल्हास कशाळकर यांच्याकडे कलकत्त्याला आयटीसीएसआरए मध्ये शिकला आहे.. उल्हासकाकांकडून खूप छान तालिम मिळाली आहे त्याला.

मंडळी, अंतुबुवा जाऊन आज खूप वर्ष झाली..त्यानंतर गजाननबुवाही गेले.. तरीही त्यांच्या परंपरेतली ही बंदिश आजही अक्षय आहे, तितकीच ताजी टवटवीत आहे. ही पुण्याई, ही श्रीमंती ग्वाल्हेर परंपरेची, आपल्या हिंदुस्थानी रागदारी संगीताची..मंडळी, ही मिठाई आहे.. अगदी साजूक तुपातली!

हिंदुस्थानी रागदारी संगीत हा आपला अनमोल ठेवा.. याची सर्वांनी कास धरा.. आयुष्य खूप समृद्ध होईल.. इतकेच विनंतीवजा सांगणे...

-- तात्या अभ्यंकर.

August 25, 2010

काही स्वरचित्रे, काही शब्दचित्रे (४०) - माता सरस्वती शारदा..

माता सरस्वती शारदा..!


(येथे ऐका..)

माता सरस्वती-दीदी शारदा..!

नुकताच दीदीचा सहस्त्रचंद्रदर्शन सोहळा अगदी घरगुती वातावरणात साजरा झाला...

भारतरत्न लता मंगेशकर.. म्हणजे आपली सर्वांची लाडकी दीदी.!
 

लता मंगेशकर! हे नांव म्हणजे भारतीय संगीत..! हे नांव म्हणजे भारतीय संगीताची ओळख - भारतीय संगीतातलं सर्वोच्च बिरुद..!

गेली ८० वर्ष जिच्या कंठी साक्षात सरस्वतीने निवास केला आहे, तानपुर्‍यातला नैसर्गिक गंधार - ज्याने आपलं बिर्‍हाड जिच्या कंठी थाटलं आहे अशी दीदी..! जिथे सारे स्वर अदबीने 'मेरे लायक कुच्छ सेवा?' असा प्रश्न जिला विचारत आहेत अशी दीदी..! जिथे शब्द संपतात आणि उरतात केवळ सच्चे दैवी सूर.. अशी दीदी..!

'माता सरस्वती शारदा..!' - 'आलाप' चित्रपटातील दीदीनं गायलेली सुरेल भैरवी.. राग भैरवी. राग भैरवी म्हणजे भारतीय संस्कृती..

राग भैरवी.. जिथे सारे भारतीय एकवटतात, जिथे सारे भारतीय- सार्‍या भारतीय परंपरा, सण-उत्सव, भारतीय कला एक होतात अशी भैरवी..!

'विद्या दानी, दयानी दु:ख हरिणी' हे शब्द केवळ दीदीनेच गावेत. 'सरस्वती शारदा' हे शब्द म्हणून दीदी जिथे सम गाठते तेच भारत दर्शन..! 'इतना वरदान दिजे..' गाताना जे भाव उमटतात त्यालाच आवाजातलं लाघव म्हणतात, मार्दव म्हणतात, त्यालाच स्वरांतील 'अदब' म्हणतात..! आणि 'बुद्धी अनंता..' म्हणतानाची तान ही साक्षात आभाळातल्या विद्द्युलतेला लाजवील अशी..! सारंच अद्भूत..!

-- तात्या अभ्यंकर.

August 05, 2010

काही स्वरचित्रे, काही शब्दचित्रे (३९) - चांद फिर निकला..


चांद फिर निकला.. (येथे ऐका)

गाणं कसं गावं, कसं मांडावं, स्वर कसे ठेवावेत, गाण्याच्या शब्दांतून त्यातली अदृष्य लय कशी जपावी... इत्यादी सा-या प्रश्नांची उत्तरं म्हणजे हे गाणं..हे गाणं म्हणजे तरलता.. हे गाणं म्हणजे एक कैफियत.. कैफियत इतकी सुंदर असू शकते?!


एखादं गाणं शब्दांच्या मुठीत पकडणं, त्याला व्याख्येत बसवणं हे मुश्किल काम..परंतु अप्रतिम गाण्याची व्याख्या करायचीच जर झाली तर त्याचं उत्तर म्हणजे हे गाणं..!


भूप रागावर आधारीत असलेलं हे गाणं.. हे गाणं म्हणजे 'ज्योती कलश छलके' चं भावंडं.. राग भूप! भूपाबद्दल काय बोलावं? त्याची सारी श्रीमंती त्याच्या नावातच! 'सारेगपधसां..' या त्याच्या सोन्याच्या मोहरा..! 'मनी' वर्ज्य असले म्हणून बिघडलं कुठं?!Smile

ये रात केहेती है वो दिन गये तेरे,
ये जानता है दिल के तुम नही मेरे
खडी हू मै फिर भी
निगाहे बिछाए, मै क्या करू हाए, के तुम याद आये..


'ये जानता है दिल' मधले स्वरभाव केवळ शब्दातीत! 'खडी हू मै फिर भी..' मधल्या अनपेक्षित तार गंधाराचं तेज सूर्याला लाजवेल असं.. 'निगाहे बिछाए, मै क्या करू हाए, के तुम याद आये..' च्या अवरोही बॅलन्सिंग बद्दल काय बोलावं?!

थोरल्या बर्मनदांना, नूतनच्या निरागस सौंदर्याला आणि 'दीदी'नामक आश्चर्याला सलाम.!


-- तात्या अभ्यंकर.