रौशनी.. ४

>>ना कुठल्या गुन्ह्यात मला तिच्यासमोर उभं केलं गेलं होतं, ना मी तिच्यासोबत
>>लाळघोटेपणाकरून झोपायला निघालो होतो! पण च्यामारी बाईचा चेहेराच साला भारी होता,
>>आव्हानात्मक होता, एक प्रकारची हुकुमत होती तिच्या चेहेर्‍यावर!

दोन-पाच मिनिटं अशीच शांततेत गेली. त्यानंतर कृष्णाने सांगितलेली लस्सी आली.

"लिजिये सेठ. कृष्णा, सेठको नमस्ते करो"

त्या काळ्यासावळ्या कृष्णाने मला नमस्कार केला. त्याचा चेहेरा लाघवी होता. माझ्यासमोर थोडासा अवघडलेपणाने उभा होता, थोडासा कसनुसा होऊन उभा होता. 'कोण हा?', 'रौशनीला याच्याबद्दल माझ्याशी काय बोलायचं असेल?' माझ्या मनात पुन्हा एकदा प्रश्न उभे राहू लागले. मी काहीच न बोलता लस्सी पिऊ लागलो.

आता रौशनीने विषयाला हात घातला. "तात्यासेठ, हा कृष्णा. अमिताचा मुलगा. याला कुठेतरी चांगल्या ठिकाणी कामपे लगाओ तो बहोत मेहेरबानी होगी! वैसे बिलकुल गवारा/अनपढ नही है. डोंगरीके मुन्शिपाल्टीके स्कूलमे चारपाच साल तक इसने पढाई की है. याने चांगलं शिकावं, तुम लोग जैसा साब बनावं, अशीच इच्छा होती याच्या आईची. अमिता इसे इस माहोलसे दूर रखना चाहती थी!

"तात्यासाब, तुम बहोत सही और सिधेसाधे इन्सान लगते हो, अच्छे घरानेके लगते हो, बडे बडे लोगोंके साथ उठतेबैठते हो, तुम्ही याच्याकरता कुठेतरी चांगली नोकरी बघा. लडका तसा हुशार आहे, मेहनती आहे, प्रामाणिक आहे, पडेल ते काम करेल!" असं रौशनी म्हणाली तेव्हा मला जरा नवलच वाटलं. मी सिधासाधा, अच्छे घरानेका आणि थोरामोठ्यांसोबत उठबस करणारा आहे, हा शोध तिला कसा लागला देव जाणे! बहुतेक तिच्या अनुभवी नजरेने तिला हे सांगितलं असेल!

"जा बेटा कृष्णा, तू अंदर जा और हिसाब लिख. तात्याभाई, हमारा सेठ है ना, उसके सब हिसाब लिखने का काम आजकल कृष्णाही करता है. जगहे का भाडा, खानापिना-चायपानी, लडकियोके भाडे का हिसाब, वगैरा वगैरा!"

हे ऐकून मी मनाशीच हसलो. साला काय फरक होता माझ्यात आणि कृष्णात? मी देशी दारूचे हिशेब लिहीत असे, तर कृष्णा रांडांच्या खोलीभाड्याचे वगैरे हिशेब लिहीत असे! दोन्ही लाईनी तश्या डेंजरच!" :) ते असो, थोडक्यात त्या कृष्णा नावाच्या मुलाला कुठेतरी चांगल्या ठिकाणी कामाला लावायचा होता आणि ह्याकरताच रौशनी मला भेटू इच्छित होती हे मला समजलं. निदान आत्तापर्यंत रौशनी प्रकरणातल्या एका गोष्टीचा तरी मला उलगडा झाला होता, हेही नसे थोडके!

पण आता, 'ही अमिता कोण?', 'ही हयात नाही का?' हे पुन्हा काही नवे प्रश्न तयार झाले. च्यामारी एकदा मनात विचार आला की मरेनात का तो कृष्णा, ती अमिता आणि ती रौशनी! आपल्याला सालं काय देणघेणं या रंडीबाजारवाल्यांशी? ही लस्सी संपवावी आणि इथून चुपचाप फुटावं हे खरं! नंतर नेहमीच काहीतरी कारणं सांगून टाळाटाळ करणं मला सहज शक्य होतं!

लस्सी पीत असतांनाच माझी नजर रौशनीकडे गेली. बाई मोठ्या विश्वासाने माझ्याकडे पाहात होती. 'हा मनुष्य चांगला आहे', 'कृष्णाचं काम करील' असा विश्वास तिच्या चेहेर्‍यावर दिसत होता! मग माझी मलाच क्षणभर शरम वाटली. असेना का ही रंडीबाजारातली मावशी! मला तर तिने खूप इज्जत देऊ करून आदराने वागवलं होतं ना? मला काही वावगं तर करायला सांगत नव्हती ना ती? मग मला तिचं काम करायला काय हरकत होती? निदान प्रयत्न तरी करून पाहायला काय हरकत होती?

आणि खरं सांगायचं तर आता रौशनी मला आवडू लागली होती! हां, आता त्या माहोलमध्ये राहून तिची भाषा काही वेळेला हार्श आणि शिवराळ होती हे खरं, परंतु पहिल्याच भेटीत माझ्या नकळत मी तिच्याकडे आकर्षित झालो होतो. गोरापान रंग, रेखीव चेहेरा! तिचं बोलणं, चालणं, उठणं, बसणं ही प्रत्येक गोष्ट अत्यंत ग्रेसफूल होती. त्या गलिच्छ वातावरणात ह्या सगळ्या गोष्टी अद्याप कशा काय टिकून राहिल्या होत्या देव जाणे! कुठे रौशनी आणि कुठे त्या बाकीच्या काळ्याकुट्ट, पोट सुटलेल्या, बेढब आणि अवाढव्य लोंबत्या स्तनांच्या इतर मावश्या! असो..

"ठीक आहे, मी प्रयत्न करून पाहतो. त्या मुलाचं संपूर्ण नांव, कहा तक सिखा है, उसके जनम की तारीख, ये सब मुझे एक कागजपे लिखके दो!"

हे ऐकल्यावर रौशनी निराश हसली!

"कृष्णा हसन हे त्याचं नांव आहे. बस, उसके डोंगरीके स्कूलका एक कागज है मेरे पास. वो देती है आपको. और तात्यासाब, खरं सांगायचं तर हमारे यहा जो बच्चे पैदा होते है, उनका बस एकही नाम होता है - 'हरामी"!! अमिता किसीसे प्यार करती थी. आता काय सांगू तुम्हाला तात्याभाई, अहो रांडांवर कधी कुणी प्रेम करतं का? फक्त शरीराची भूक भागवायला आलेल्या माणसाचं प्रेमही फक्त तेवढ्यापुरतंच! एकदा पाणी पडलं की त्यांच्या प्रेमाची नशादेखील खाडकन उतरते! (ही खास त्या बाजारातली भाषा! हे वाक्य रौशनीच्या तोंडचं आहे, माझं नाही, याची कृपया सुशिक्षित, सुसंस्कृत वाचकांनी नोंद घ्यावी!! :)

"पण अमिताला हे समजलं नाही. एक गिर्‍हाईक आलं होतं तिच्या आयुष्यात. बस! पडली त्याच्या प्रेमात! तिला भाबडीला वाटलं की तोही तिच्यावर प्रेम करतोय म्हणून! अहो पैसेही घेत नसे त्याच्याकडून. त्याची काय चैनच हो! तो मादरचोद फुकटात ठोक ठोक ठोकायचा अमिताला! कसलं प्यार नी कसलं काय! शेवटी एके दिवशी अमिताचं पोट फुगवून, कृष्णाला तिच्या पोटात सोडून निघून गेला कायमचा! अब तो कृष्णा की जिम्मेदारी मुझपे छोडकर अमिताभी इस दुनियासे चली गयी! अमिता मेरी बहोत अच्छी सहेली थी. कृष्णाका कुछ भला हो तो अच्छाही है, नही तो जिंदगीभर रंडियोके हिसाब लिखते वो भी यही पे पडा रहेगा!"

रौशनी बोलत होती, मी ऐकत होतो! सुशिक्षित, पांढरपेशा समाजातला मी, रितीप्रमाणे कृष्णाचा बायोडेटा मागितला तर रौशनीने मला त्याचा वरील बायोडेटा सांगितला! असला बायोडेटा यापूर्वी कधीच माझ्या पाहण्यात आला नव्हता!! ज्याच्या बापाचं खरं नांव माहीत नाही असा बायोडेटा! अमिताच्या त्या ठोक्याचं नांव हसन असावं बहुधा!

"ठीक है. चलता हू मै. मुझसे जो हो सकेगा मै करूंगा." असं म्हणून मी तिथून उठलो. रौशनी मला सोडायला चाळीच्या जिन्यापर्यंत आली. पुन्हा एकदा त्या रांडांच्या गर्दीतून वाट काढत काढत मी जाऊ लागलो.

"दोबारा जरूर आना सेठ. हमे भूल मत जाना." असं म्हणून रौशनीने मला निरोप दिला.

"और तात्यासाब, खरं सांगायचं तर हमारे यहा जो बच्चे पैदा होते है, उनका बस एकही नाम होता है - 'हरामी"!!"

रौशनीचं ते वाक्य माझ्या कानात घुमत होतं! आपण किती सहजपणे आपल्या नेहमीच्या बोलण्याचालण्यात 'हरामी', 'हरामखोर' हे शब्द वापरतो! पण आज मी प्रत्यक्ष एका 'हरामी' माणसाला बघत होतो! तो चौकडीचा शर्ट आणि हाफ चड्डी घातलेला, काळासावळा, भाबड्या चेहेर्‍याचा कृष्णा हरामी होता, हरामखोर होता, हरामाचा होता!! छ्या.. डोकं सुन्न झालं होतं! अमिताला मी कधीही पाहिलं नव्हतं, पण कृष्णाच्या चेहेर्‍यात मला आता तिचा चेहेरा दिसत होता!

आणि रौशनी? मैत्रिणीच्या पोराचं भलं करायला निघाली होती. दोस्ती निभावायला निघाली होती. मृत अमिताचं पोरगं तिथेच सडूकुजू नये म्हणून प्रयत्नशील होती! म्हटलं तर सगळंच अगम्य होतं. आणि मी तरी असा मोठा कोण होतो की त्या चार यत्ता शिकलेल्या कृष्णाला मारे कुठे कामाबिमाला लावणार होतो? तेव्हा मी स्वतःच अवघ्या हजार-बाराशे रुपयावर नोकरी करत होतो. झमझम बारमध्ये हिशेब लिहिण्याचे चार पैसे जरा जास्त सुटत इतकंच!

बारमध्ये परतलो तर बारमधली नेहमीची नोकर मंडळी मिश्किलपणे माझ्याकडे बघत होती. तो चूतमारिचा दीडदमडीचा मन्सूर मला विचारतो, "काय तात्याशेठ, रौशनीकडे काय मजा केलीत? कुणी नवाकोरा माल आला आहे का तिच्याकडे? नथ उतरवायला साली जाम मजा येते!"

पाचदहा रुपायाच्या टीपवर जगणार्‍या मन्सूरने नथ उतरवायची मजा केव्हा अनुभवली होती कुणास ठाऊक! :) पण मला आता या सगळ्याचं काहीच वाटेनासं झालं होतं. मन्सूरला तरी मी का दोष देऊ? तो सगळा माहोलच तसा होता!

काही दिवस असेच गेले. अधनंमधनं 'रौशनीने चाय पिने के लिये बुलाया है' असे मन्सूरचे निरोप यायचे, पण मी त्याकडे दुर्लक्ष करत होतो. 'ही बया मला वारंवार का बोलावते?' कृष्णाच्या नोकरीचं अजून काहीच काम झालं नव्हतं. म्हणजे मी काही प्रयत्नच केले नव्हते. पण रौशनी मात्र मनातून जात नव्हती. तिने दहा निरोप पाठवूनदेखील आपण एकदाही तिला भेटायला जात नाही हे कुठेतरी माझ्याही मनाला खटकत होतं हेही खरं होतं!

अश्यातच एके दिवशी मन्सूरचा पुन्हा एकदा निरोप आला, "तात्याभाई, तुम्हाला आज रौशनीने खानेपे बुलाया है. ना मत केहेना!" बस! मनाशी ठरवलं, तसाच उठलो आणि पुन्हा एकदा रौशनीची माडी चढलो. 'कृष्णाच्या नोकरीकरता प्रयत्न करत आहे' असं तिला सांगायचं असं मनाशी ठरवलं होतं!

"आओ तात्याभाई, आप तो हमारा रास्ताही भूल गये! आज आपको हमारे यहासे खाना खाकेही जाना पडेगा!"

पुन्हा एकदा रौशनीने माझं हसतमुखाने स्वागत केलं! तिच टापटीप, साफ, स्वच्छ खोली आणि तीच आणि तशीच आकर्षक रौशनी!

'साली दुनिया गेली बाझवत!' असा विचार करून आज मी तिच्यासोबत व्हिस्की पिणार होतो, तिच्या हातची बिर्याणी खाणार होतो आणि मला ती तिच्या पूर्वायुष्याबद्दल सगळं सांगणार होती!

क्रमश:

--तात्या अभ्यंकर.